ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಂವಿಧಾನ

ಮಾನವನ ಪರಿಸರ ಕೇವಲ ಜೈವಿಕ ಮಂಡಲಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾಗಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ ಸಹಜ ಹಾಗೂ ಮಾನವ ನಿರ್ಮಿತವಾದ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲ ಪರಿಸರದೊಂದಿಗೆ ಆತ ಯಾವ ರೀತಿ ವ್ಯವಹರಿಸುತ್ತಾನೆ ಎಂಬುದು ಕೂಡಾ ಮುಖ್ಯವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಜೈವಿಕ ಮಂಡಲ ಎಂದರೆ ಭೂಮಿ ಮತ್ತು ಈ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಜೀವ ನೀಡುವಂತಹ ನೀರು ಮತ್ತು ಗಾಳಿಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ. ಒಂದೇ ರೀತಿಯ ಹವಾಮಾನದಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸುವ ಮತ್ತು ಸಸ್ಯವರ್ಗದ ಒಂದೇ ರೀತಿಯ ಪಾತ್ರ ಮತ್ತು ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುವ ದೊಡ್ಡ ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು ಅಥವಾ ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಸಂಯೋಜನೆಗಳು ʼಬಯೋಮ್‌ʼಗಳಾಗಿವೆ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಆರ್ಕ್ಟಿಕ್ ಟಂಡ್ರಾ, ಹುಲ್ಲುಗಾವಲುಗಳು ಮತ್ತು ಮರುಭೂಮಿಗಳು.

ADVERTISEMENT

ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಯನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಲು ಇಲ್ಲಿ ಕ್ಲಿಕ್‌ ಮಾಡಿ

ಪರಿಸರ ವಿಜ್ಞಾನವು ಜೀವಂತ ಜೀವಿಗಳು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಜೀವಂತ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ನಡುವಿನ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಈ ಪರಸ್ಪರ ಅವಲಂಬಿತ ಜೀವನ ಮತ್ತು ನಿರ್ಜೀವ ಭಾಗಗಳು ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತವೆ; ಉದಾ. ಕಾಡುಗಳು, ಸರೋವರಗಳು ಮತ್ತು ನದಿಮುಖಗಳು.

21 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾದ ಸಮತೋಲನವಿದೆ ಎಂಬುದು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ತಿಳಿದಿರುವ ಮತ್ತು ಅರ್ಥವಾಗುವ ಸಂಗತಿಯಾಗಿದೆ, ಭೂಮಿಯು ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಪ್ರಮಾಣದ ಅಸಮತೋಲನವನ್ನು ನಿಭಾಯಿಸಬಲ್ಲದು ಆದರೆ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ವಿವೇಚನೆಯಿಲ್ಲದ ಶೋಷಣೆ, ಅರಣ್ಯನಾಶ, ಭೂ ನೀರು ಮತ್ತು ಗಾಳಿಯ ಅಪಾರ ಮಾಲಿನ್ಯ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಉಸಿರುಗಟ್ಟಿಸುತ್ತದೆ. 1972 ರಲ್ಲಿ ಸ್ಟಾಕ್‌ಹೋಮ್‌ನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಸಮಾವೇಶದಲ್ಲಿ ಪರಿಸರದ ಬಗೆಗಿನ ಕಾಳಜಿಯನ್ನು ವಿಶ್ವ ರಾಜಕೀಯ ನಕ್ಷೆಯಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲಾಯಿತು. ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಆತಿಥೇಯ ರಾಷ್ಟ್ರದ ಹೊರತಾಗಿ, ಸಮಾವೇಶದಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರದ ನಾಯಕರು ಎಂದು ಅನ್ನಿಸಿಕೊಂಡವರು ಭಾಗಿಯಾಗಿದ್ದು ಆಗಿನ ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ ಇಂದಿರಾ ನೆಹರು ಗಾಂಧಿ. ಆ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿಯೇ ಅವರು ಬಡತನದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ನೋಡದೆ ಪರಿಸರದ ಬಗ್ಗೆ ಯೋಚಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳಿಕೆ ನೀಡಿದರು; ಪರಿಸರ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಮತ್ತು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯು ಒಂದೇ ನಾಣ್ಯದ ಎರಡು ಮುಖಗಳಾಗಿವೆ. ಇದು ನಿಜಕ್ಕೂ ಮಾನವನ ‘ಅಭಿವೃದ್ಧಿ’ ಚಟುವಟಿಕೆಯಾಗಿದ್ದು ಅದು ನೈಸರ್ಗಿಕ ಪರಿಸರದ ಮೇಲೆ ಸಾಕಷ್ಟು ಪರಿಣಾಮ ಬೀರಿತು. ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಯಾಗಿ, ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿನ ತ್ವರಿತ ಕುಸಿತವು ಜಗತ್ತಿನ ಹಲವಾರು ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಬಡವರ ಮತ್ತು ಅಂಚಿನಲ್ಲಿರುವವರ ಜೀವನದ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತಿತ್ತು.

1992 ರಲ್ಲಿ ಬ್ರೆಜಿಲ್‌ನ ರಿಯೊ ಡಿ ಜನೈರೊದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಕುರಿತ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯನ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಚಟುವಟಿಕೆ ಮತ್ತು ಪರಿಸರದ ಅವನತಿಯ ನಡುವಿನ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ. ರಿಯೊ ಸಮ್ಮೇಳನವು ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಕೂಟಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಅವರು ವೇಗವಾಗಿ ಕ್ಷೀಣಿಸುತ್ತಿರುವ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು ಮತ್ತು ಮಾನವ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಮಾಲಿನ್ಯದ ಬಗ್ಗೆ ತಮ್ಮ ಕಳವಳವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ, ರಿಯೊ ಸಮ್ಮೇಳನ ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ಮತ್ತು ಜಾಗತಿಕ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟುಗಳತ್ತ ಗಮನ ಸೆಳೆಯಿತು. ಒಂದು, ಮಾನವ ಚಟುವಟಿಕೆಯು ಹಲವಾರು ಜಾತಿಗಳ ಶೀಘ್ರ ಅಳಿವಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತಿದೆ ಎಂಬ ಅರಿವು. ಎರಡನೆಯದಾಗಿ, ಕೈಗಾರಿಕಾ ಚಟುವಟಿಕೆಯು ಜಾಗತಿಕ ತಾಪಮಾನ ಏರಿಕೆ ಮತ್ತು ನೇರಳಾತೀತ ವಿಕಿರಣದಿಂದ ಸುರಕ್ಷೆಯನ್ನು ಒದಗಿಸುವ ಓಝೋನ್‌ ಪದರದ ತೆಳುವಾಗುವುದಕ್ಕೆ ನೇರವಾಗಿ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ ಎಂಬುದು.

ಭಾರತ ತನ್ನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಪಡೆದಾಗ ಭಾರತವು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಬೇಕು ಮತ್ತು ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ನಮ್ಮ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ತೀವ್ರವಾಗಿ ತಗ್ಗಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಪರಿಸರದ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತದೆ ಎಂದು ನಮ್ಮ ನಾಯಕರು ಅರಿತುಕೊಂಡರು. ಆದ್ದರಿಂದ, ಅವರ ಬುದ್ಧಿವಂತಿಕೆಯಿಂದ ಅವರು ಅದನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸಲು ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ನಿಬಂಧನೆಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ನ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ಜಾರಿ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ನ್ಯಾಯಾಂಗವು ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದೆ ಮತ್ತು ಪರಿಸರ ಸ್ನೇಹಿ ನಿರ್ಧಾರಗಳನ್ನು ತಾಳಿದೆ. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹಿತಾಸಕ್ತಿ ಮೊಕದ್ದಮೆ (ಪಿಐಎಲ್) ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯು ಪರಿಸರ ಮಾಲಿನ್ಯ ಮತ್ತು ಶೋಷಣೆಯ ವಿರುದ್ಧದ ಕಾನೂನಿಗೆ ಮತ್ತಷ್ಟು ಬಲ ತುಂಬಿದೆ. ಪಿಐಎಲ್ ದಾವೆಗಳ ರಾಜ, ಎಂ.ಸಿ. ಮೆಹ್ತಾ ಪರಿಸರ ಮಾಲಿನ್ಯ ಮತ್ತು ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಕುರಿತ ಕಾನೂನಿನ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಮತ್ತು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದಲ್ಲದೆ, ಭಾರತೀಯ ಶಾಸಕಾಂಗವೂ ಸಕ್ರಿಯ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದೆ ಮತ್ತು ಪರಿಸರ (ಸಂರಕ್ಷಣೆ) ಕಾಯ್ದೆ, 1986, ನೀರು (ಮಾಲಿನ್ಯ ತಡೆಗಟ್ಟುವಿಕೆ ಮತ್ತು ನಿಯಂತ್ರಣ) ಕಾಯ್ದೆ, 1974, ಅರಣ್ಯ (ಸಂರಕ್ಷಣೆ) ಕಾಯ್ದೆಗಳು ಪರಿಸರವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಮತ್ತು ಸುಧಾರಿಸುವ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ವಿವರಿಸುತ್ತವೆ.

ಸಂವಿಧಾನದಡಿಯಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ನೀರು ಒಂದು ವಿಷಯವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಆದ್ದರಿಂದ, ಕೇಂದ್ರ ಕಾನೂನಾಗಿರುವ, ನೀರು (ಮಾಲಿನ್ಯ ತಡೆಗಟ್ಟುವಿಕೆ ಮತ್ತು ನಿಯಂತ್ರಣ) ಕಾಯ್ದೆ 1974 ಅನ್ನು ಸಂವಿಧಾನದ 252 (1) ನೇ ವಿಧಿ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಜಾರಿಗೆ ತರಲಾಯಿತು. ಎರಡು ಅಥವಾ ಹೆಚ್ಚಿನ ರಾಜ್ಯ ಶಾಸಕಾಂಗಗಳು ಕೇಂದ್ರ ಕಾನೂನಿಗೆ ಸಮ್ಮತಿಸಿದಾಗ ರಾಜ್ಯಗಳಿಗೆ ಮೀಸಲಾಗಿರುವ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಶಾಸನ ಮಾಡಲು ಈ ಕಾಯ್ದೆ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಅಧಿಕಾರ ನೀಡುತ್ತದೆ. 1974 ರಲ್ಲಿ ಜಾರಿಗೆ ಬರುವಂತೆ ಎಲ್ಲಾ ರಾಜ್ಯಗಳು ನೀರಿನ ಕಾಯ್ದೆ ಜಾರಿಗೆ ಅನುಮೋದನೆ ನೀಡಿವೆ.

ಪರಿಸರ (ಸಂರಕ್ಷಣೆ) ಕಾಯ್ದೆಯು (1986), ಕಾನೂನಡಿಯಲ್ಲಿ ನಿಯಮಗಳು ಮತ್ತು ನಿಬಂಧನೆಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸಲು ಸಹಕಾರಿಯಾಯಿತು. ದೇಶದಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ವಿವಿಧ ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಿ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಿಗೆ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ನಿಯೋಜಿಸಲು ಅನುಕೂಲ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು. ಈ ಎಲ್ಲಾ ಕ್ರಮಗಳ ಮೇಲೆ, ಪರಿಸರ ಸುಧಾರಣೆ ಮತ್ತು ಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ಕರ್ತವ್ಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ಸಂವಿಧಾನದ ತಿದ್ದುಪಡಿ ಮತ್ತು ಜನರು ಸ್ನೇಹಿ ಮತ್ತು ಪರಿಸರ ಸ್ನೇಹಿ ನಿರ್ಧಾರಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಸ್ಥಳೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಿಗೆ ಅಧಿಕಾರ ನೀಡುವುದು ಸರ್ಕಾರಿ ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರೇತರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಗೆ ಉತ್ತೇಜನ ನೀಡಿತು.

ಪರಿಸರ ಕಾನೂನು ಸ್ಥಳೀಯ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ, ಅವುಗಳನ್ನು ಇಂದಿನ ಸಮಾಜ ಮತ್ತು ಭವಿಷ್ಯದ ಪೀಳಿಗೆಗೆ ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಇತರ ಯಾವುದೇ ದೇಶಗಳಂತೆ, ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪರಿಸರ ಕಾನೂನು ನ್ಯಾಯಾಂಗ ನಿರ್ಧಾರಗಳು, ಶಾಸನಬದ್ಧ ಕಾನೂನಿನ ಜೊತೆಗೆ ನಿಯಮಗಳು, ಆದೇಶಗಳು ಮತ್ತು ʼಬೈಲಾʼಗಳ ಮೂಲಕ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದುತ್ತಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಮುದಾಯದ ಸದಸ್ಯರಾಗಿರುವ ಅಂಶವು ಸೂಕ್ತವಾದ ಶಾಸನಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತರುವ ಮೂಲಕ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಮ್ಮೇಳನಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿರುವಂತೆ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಒಪ್ಪಂದದ ಕಟ್ಟುಪಾಡುಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಭಾರತಕ್ಕೆ ನೀಡುತ್ತದೆ.

ಪ್ರಸ್ತುತ, ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನವು ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಮತ್ತು ಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ಬಗ್ಗೆ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ನಿಬಂಧನೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ರಾಜ್ಯ ನೀತಿಯ ನಿರ್ದೇಶನ ತತ್ವಗಳು ಮತ್ತು ಮೂಲಭೂತ ಕರ್ತವ್ಯ ಅಧ್ಯಾಯಗಳು ಪರಿಸರವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಮತ್ತು ಸುಧಾರಿಸುವ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ತಿಳಿಸುತ್ತವೆ. ಸಂವಿಧಾನದ 4ನೇ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿನ ರಾಜ್ಯ ನೀತಿಯ ನಿರ್ದೇಶನ ತತ್ವಗಳಲ್ಲಿ, ಆರ್ಟಿಕಲ್ 48 ಎ ಅನ್ನು ಸೇರಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಪರಿಸರವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ಮತ್ತು ಸುಧಾರಿಸಲು ಮತ್ತು ದೇಶದ ಅರಣ್ಯ ಮತ್ತು ವನ್ಯಜೀವಿಗಳನ್ನು ಕಾಪಾಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಲು ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆದೇಶಿಸುತ್ತದೆ. ಭಾರತದ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಪ್ರಜೆಯ ಮೂಲಭೂತ ಕರ್ತವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿ ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಮತ್ತೊಂದು ಹೆಗ್ಗುರುತು ಸಂವಿಧಾನದ 51 ಎ (ಜಿ)ಯನ್ನು ಸಹ ಸೇರಿಸಲಾಯಿತು. ‘ಕಾಡುಗಳು, ಸರೋವರಗಳು, ನದಿಗಳು ಮತ್ತು ವನ್ಯಜೀವಿಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಪರಿಸರವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಸುಧಾರಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಜೀವಂತ ಜೀವಿಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಸಹಾನುಭೂತಿ ಹೊಂದಿರುವುದು’, ಭಾರತದ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರಿಕನ ಕರ್ತವ್ಯವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಇದು ಹೇಳುತ್ತದೆ

ನಮ್ಮ ಸಂವಿಧಾನವು ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ವಿವಿಧ ನಿಬಂಧನೆಗಳನ್ನು ಮಾಡುತ್ತದೆ, ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ವಿಧಿಗಳು 21, 48 ಎ, 51 ಎ (ಜಿ), 253 ಇದು ರಾಜ್ಯದ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಹಕ್ಕಿನಂತೆ ಜೀವನ ಮತ್ತು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ; ಪರಿಸರದ ರಕ್ಷಣೆ ಮತ್ತು ಸುಧಾರಣೆ ಮತ್ತು ಕಾಡುಗಳು ಮತ್ತು ವನ್ಯಜೀವಿಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ರಾಜ್ಯಗಳ ಕರ್ತವ್ಯ; ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಮುದಾಯಕ್ಕೆ ರಾಜ್ಯದ ಬಾಧ್ಯತೆಯಾಗಿ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಒಪ್ಪಂದಗಳಿಗೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುವ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಕರ್ತವ್ಯ ಮತ್ತು ಶಾಸನವಾಗಿ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಪರಿಸರದ ರಕ್ಷಣೆ ಮತ್ತು ಸುಧಾರಣೆಯ ಕುರಿತು ಇವು ವಿವರಿಸುತ್ತವೆ.

1956 ರ ನಲವತ್ತು ಎರಡನೇ (ತಿದ್ದುಪಡಿ) ಕಾಯ್ದೆಯ ಎಸ್. 10 ರ ಮೂಲಕ ಆರ್ಟಿಕಲ್ 48 ಎ ಅನ್ನು ಭಾರತದ ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸಲಾಯಿತು, ಅದು “ಪರಿಸರವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಸುಧಾರಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಕಾಡುಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವುದು ರಾಜ್ಯದ ಕರ್ತವ್ಯ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಹೇಳಿದೆ. ” ಆರ್ಟಿಕಲ್ 48 ಎ ಪರಿಸರವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ಮತ್ತು ಸುಧಾರಿಸಲು ಮತ್ತು ದೇಶದ ಅರಣ್ಯ ಮತ್ತು ವನ್ಯಜೀವಿಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಲು ರಾಜ್ಯವನ್ನು ನಿರ್ಬಂಧಿಸುತ್ತದೆ. ಪರಿಸರ, ಕಾಡುಗಳು ಮತ್ತು ವನ್ಯಜೀವಿಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ಸೂಕ್ತ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎಂಬ ಪ್ರಜ್ಞೆ ಮತ್ತು ಅರಿವು ಪ್ರಸ್ತುತ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿದೆ.

ಹೊರತಾಗಿ, ಪರಿಸರ ಮತ್ತು ಸಂರಕ್ಷಣೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಕೇಂದ್ರದ ಮೇಲೆ ನೀಡಲಾಗಿರುವ ಬಾಧ್ಯತೆಯ ಮುಂದುವರಿಕೆಯಲ್ಲಿ, ಸಂವಿಧಾನ (42 ನೇ ತಿದ್ದುಪಡಿ) ಕಾಯ್ದೆ, 1976 ಅರಣ್ಯ, ವನ್ಯಜೀವಿ ಮತ್ತು ಜನಸಂಖ್ಯಾ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ರಾಜ್ಯ ಪಟ್ಟಿಯಿಂದ ಏಕಕಾಲೀನ ಪಟ್ಟಿಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಿತು. ಈ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಕಾನೂನುಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸಲು ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ಮಹತ್ವದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಲು ಇದು ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರಕ್ಕೆ ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು. ಸ್ಟಾಕ್ಹೋಮ್ ಸಮ್ಮೇಳನವು ಜಾಗತಿಕ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಪರಿಸರ ಪ್ರಜ್ಞೆಯನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದ ನಂತರ ಮತ್ತು ಪರಿಸರ ನೀತಿಯನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತರಲು ರಾಜ್ಯ ಪಕ್ಷಗಳನ್ನು ಕೇಳಿದ ನಂತರ ಇದನ್ನು ಮಾಡಲಾಗಿದೆ ಎಂಬುದು ಗಮನಾರ್ಹ.

ಪರಿಸರ ವಿಜ್ಞಾನದ ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಮುಂದೆ ತಂದಾಗಲೆಲ್ಲಾ ಅದು 48 ಎ ಮತ್ತು 51 ಎ (ಜಿ) ವಿಧಿಗಳನ್ನು ನೆನಪಿನಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಮತ್ತು ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಬಿಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂದು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿದೆ. “ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಮಾಡಬಹುದಾದ ಕನಿಷ್ಠ ಪರಿಗಣನೆಗಳು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಸೂಕ್ತ ಪರಿಗಣನೆಗಳು ಮತ್ತು ಅಸಂಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ಹೊರಗಿಡಲಾಗಿದೆಯೇ ಎಂದು ಪರೀಕ್ಷಿಸುವುದು. ಸೂಕ್ತ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಮುಂದೆ ಹೋಗಬಹುದು.”

ಎಂ.ಸಿ. ಮೆಹ್ತಾ vs ಯೂನಿಯನ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ, ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ 39 (ಇ), 47 ಮತ್ತು 48 ಎ ವಿಧಿಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ಜನರ ಆರೋಗ್ಯವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಆರೋಗ್ಯವನ್ನು ಸುಧಾರಿಸಲು ಮತ್ತು ಪರಿಸರವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ಮತ್ತು ಸುಧಾರಿಸಲು ಒಟ್ಟಾಗಿ ರಾಜ್ಯದ ಮೇಲೆ ಕರ್ತವ್ಯವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿತು

ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಮತ್ತು ಸುಸ್ಥಿರ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ನಡುವೆ ಸಮತೋಲನವನ್ನು ಸೆಳೆಯುವುದು ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳ ಮುಂದೆ ಇರುವ ಸವಾಲು. ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳು ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಕಡ್ಡಾಯಗಳ ನಡುವೆ ಹೊಂದಾಣಿಕೆ ಮಾಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.

1981 1981 ರ ವಾಯು (ಮಾಲಿನ್ಯ ತಡೆಗಟ್ಟುವಿಕೆ ಮತ್ತು ನಿಯಂತ್ರಣ) ಕಾಯ್ದೆ ಮತ್ತು ಪರಿಸರ (ಸಂರಕ್ಷಣೆ) ಕಾಯ್ದೆ, 1986 ಅನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತರಲು ಕೇಂದ್ರ ಪಟ್ಟಿಯ ಎಂಟ್ರಿ 13 ರೊಂದಿಗೆ ಓದಿದ 253 ನೇ ವಿಧಿ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಸತ್ತು ತನ್ನ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಬಳಸಿದೆ. 1972 ರಲ್ಲಿ ಸ್ಟಾಕ್‌ಹೋಮ್‌ನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಮಾನವ ಪರಿಸರ ಕುರಿತ ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಸಮಾವೇಶದಲ್ಲಿ ತಳೆದ ನಿರ್ಧಾರಗಳನ್ನು ಕಾರ್ಯಗತಗೊಳಿಸಲು ಅಂಗೀಕರಿಸಲಾಯಿತು. ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ, ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಸದಸ್ಯರು ವಿಶ್ವದ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಕಾಪಾಡುವ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಲು ಪ್ರತಿ ದೇಶಕ್ಕೂ ಕರೆ ನೀಡಿದರು.

The Rural Litigation & Entitlement Kendra v. State of Uttar Pradesh, ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಮತ್ತು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ನಡುವೆ ಸಮತೋಲನವನ್ನು ಹೇಗೆ ತರುವುದು ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಲು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ಗೆ ಅವಕಾಶ ನೀಡಿದ ಮೊದಲ ಪ್ರಕರಣ. ತ್ವರಿತ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ, ಪರಿಸರ ಭಂಗಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತಿರುವ ಕೆಲವು ಸುಣ್ಣದ ಕಲ್ಲು ಗಣಿಗಾರಿಕೆ ಕೈಗಾರಿಕೆಗಳನ್ನು ಸ್ಥಗಿತಗೊಳಿಸಲು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಆದೇಶ ನೀಡಿತು. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅಪೆಕ್ಸ್ ಕೋರ್ಟ್ ಗಮನಿಸಿದ ಅಂಶವೇನೆಂದರೆ:

“… ಸುಣ್ಣದ ಕಲ್ಲು ಗಣಿಗಾರಿಕೆ ಮತ್ತು ಸುಣ್ಣದ ಕಲ್ಲು ನಿಕ್ಷೇಪಗಳ ಉತ್ಖನನವು ದೀರ್ಘಕಾಲಿಕ ನೀರಿನ ಬುಗ್ಗೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಈ ಪರಿಸರ ಅಡಚಣೆಯನ್ನು ದೇಶದಲ್ಲಿ ಕೈಗಾರಿಕಾ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗಾಗಿ ಸುಣ್ಣದ ಕಲ್ಲುಗಣಿಗಾರಿಕೆಯ ಅಗತ್ಯತೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಸಮತೋಲನದಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಮತ್ತು ಈ ಆದೇಶವನ್ನು ಮಾಡುವಾಗ ನಾವು ಈ ಅಂಶವನ್ನು ಗಣನೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿದ್ದೇವೆ.”

ಸಂವಿಧಾನದ 32ನೇ ವಿಧಿಯಡಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕರಣ ದಾಖಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಪರಿಸರವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಅಗತ್ಯಕ್ಕೆ ಒತ್ತು ನೀಡಿ ಆದೇಶಗಳನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು. ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಪರಿಸರವನ್ನು ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸದೆ ಹೊಸ ಹಕ್ಕನ್ನು ವಿಕಸಿಸುತ್ತಿದೆ.

21ನೇ ವಿಧಿಯಲ್ಲಿ ಪರಿಸರದ ಹಕ್ಕನ್ನು ಬಹುತೇಕವಾಗಿ ಘೋಷಿಸಲು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತಯಾರಾದಾಗ, 1990 ರಲ್ಲಿ, Chhetriya Pardushan Mukti Sangharsh Samati v. State of Uttar Pradesh. Subhash Kumar v. State of Bihar ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಒಂದು ಹೆಜ್ಜೆ ಮುಂದಿಟ್ಟ ಇನ್ನೊಂದು ಗಮನಾರ್ಹ ಪ್ರಕರಣ.

“ಭಾರತದ ಸಂವಿಧಾನದ 21 ನೇ ಪರಿಚ್ಚೇದದಲ್ಲಿ ಆಲೋಚಿಸಿದಂತೆ ಜೀವನ ಮತ್ತು ಜೀವನಮಟ್ಟವನ್ನು ಆನಂದಿಸಲು ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರಿಕನಿಗೂ ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕಿದೆ.” ಎಂದು ಸುಭಾಷ್ ಕುಮಾರ್, ಕೆ.ಎನ್. ಸಿಂಗ್, ಜೆ. ಎದ್ದುಕಾಣುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಗಮನಿಸಿದರು,”ಬದುಕುವ ಹಕ್ಕು … ಮಾಲಿನ್ಯ ಮುಕ್ತ ನೀರು ಮತ್ತು ಗಾಳಿಯನ್ನು ಆನಂದಿಸುವ ಹಕ್ಕನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.” ಎಂದು ಕೋರ್ಟ್‌ ಹೇಳಿದೆ.

ಆದಾಗ್ಯೂ, ಎರಡೂ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ, ಪ್ರಕರಣಗಳ ಸತ್ಯಗಳಿಗೆ ತತ್ವಗಳನ್ನು ಅನ್ವಯಿಸಲು ನ್ಯಾಯಾಲಯಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶ ಸಿಗಲಿಲ್ಲ. ಪರಿಸರವನ್ನು ಕಲುಷಿತಗೊಳಿಸುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ಆರೋಪಿಸಲಾದ ಪ್ರತಿವಾದಿ ಕಂಪನಿಗಳ ಬಗ್ಗೆ ವೈಯಕ್ತಿಕ ದ್ವೇಷದಿಂದಾಗಿ ಅರ್ಜಿದಾರರು ಸುಳ್ಳು ಆರೋಪಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಕಂಡುಹಿಡಿದಿದೆ.

1991 ರಲ್ಲಿ Bangalore Medical Trust v. B.S. Mudappa, ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ನಿಜವಾದ ಅವಕಾಶ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಮುಂದೆ ಬಂದಿತು. ಮುದಪ್ಪಾ, ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಯೋಜನೆಯಲ್ಲಿ ಮುಕ್ತ ಜಾಗವನ್ನು ಖಾಸಗಿ ನರ್ಸಿಂಗ್ ಹೋಂಗೆ ಗುತ್ತಿಗೆಗೆ ನೀಡಬಹುದೇ ಎಂಬ ಕುತೂಹಲಕಾರಿ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಬೆಂಗಳೂರು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಪ್ರಾಧಿಕಾರದ (ಬಿಡಿಎ) ಯೋಜನೆಯ ಆದೇಶದ ವಿರುದ್ಧ ತೆರೆದ ಜಾಗವನ್ನು ಖಾಸಗಿ ನರ್ಸಿಂಗ್ ಹೋಂಗೆ ಗುತ್ತಿಗೆ ನೀಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿದೆ. ತೀರ್ಪು 21ನೇ ವಿಧಿಯನ್ನು ಅನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಿಲ್ಲ. ಸಂವಿಧಾನದ 21 ಮತ್ತು ಪರಿಸರದ ಹಕ್ಕು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಥೋಮೆನ್ಸ್, ಜೆ. ಪದಗಳು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಮತ್ತು ಘನತೆಯ ರಕ್ಷಣೆ ಮತ್ತು ಜೀವನದ ಗುಣಮಟ್ಟವನ್ನು ಸಾಧಿಸುವ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಆದೇಶದ ಮೇಲೆ ದೃಢ ವಾಗಿವೆ, ಇದು ಆರೋಗ್ಯಕರ ಮತ್ತು ಸ್ವಚ್ಚ ಪರಿಸರವನ್ನು ಖಾತರಿಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಸುಪ್ರಿಂ ಕೋರ್ಟ್ ಏನು ಹೇಳಿದೆ ಎಂದರೆ:

“ಪರಿಸರದ ರಕ್ಷಣೆ, ಮನರಂಜನೆ ಮತ್ತು ತಾಜಾ ಗಾಳಿಗೆ ಮುಕ್ತ ಸ್ಥಳಗಳು, ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಆಟದ ಮೈದಾನಗಳು, ನಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ವಾಯುವಿಹಾರ, ಮತ್ತು ಇತರ ಅನುಕೂಲಗಳು ಅಥವಾ ಸೌಕರ್ಯಗಳು ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಕಾಳಜಿ ಮತ್ತು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಯೋಜನೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಳಜಿ ವಹಿಸಬೇಕಾದ ಪ್ರಮುಖ ಆಸಕ್ತಿಯ ವಿಷಯಗಳಾಗಿವೆ. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಉದ್ಯಾನವನಗಳು ಮತ್ತು ಆಟದ ಮೈದಾನಗಳಿಗಾಗಿ ತೆರೆದ ಸ್ಥಳಗಳ ಮೀಸಲಾತಿ ಮತ್ತು ಸಂರಕ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿನ ಆಸಕ್ತಿಯನ್ನು ಇತರ ಬಳಕೆದಾರರಿಗೆ ಪರಿವರ್ತನೆಗಾಗಿ ಅಂತಹ ಸೈಟ್‌ಗಳನ್ನು ಗುತ್ತಿಗೆ ಅಥವಾ ಮಾರಾಟ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ತ್ಯಾಗ ಮಾಡಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಅಂತಹ ಯಾವುದೇ ಕೃತ್ಯ… ಯಾವುದೇ ಕ್ರಮವು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಮತ್ತು ಘನತೆಯ ಮೂಲ ಮೌಲ್ಯಗಳಿಂದ ಪ್ರೇರಿತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಜೀವನದ ಗುಣಮಟ್ಟವನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಉದ್ದೇಶಿಸಿರುವುದನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಆದೇಶದೊಂದಿಗೆ ನೇರ ಸಂಘರ್ಷದಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಖಾತರಿಪಡಿಸಿದ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಎಲ್ಲಾ ನಾಗರಿಕರಿಗೆ ವಾಸ್ತವವಾಗಿಸುತ್ತದೆ.”

ಇತ್ತೀಚಿನ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನಿಂದ ಜೀವನ ಹಕ್ಕನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ವಿಸ್ತರಿಸಲಾಯಿತು. Consumer Education and Research Center v. Union of India ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ, ಕಲ್ನಾರಿನ ಉದ್ಯಮದಲ್ಲಿನ ಕಾರ್ಮಿಕರ ಔದ್ಯೋಗಿಕ ಕಾಯಿಲೆಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಯಾವ ಸುಧಾರಣಾ ಮತ್ತು ಪರಿಹಾರ ಕ್ರಮಗಳು ಸಾಧ್ಯ ಎಂದು ಸಂಶೋಧನಾ ಕೇಂದ್ರವಾದ ಅರ್ಜಿದಾರರು ಸಲ್ಲಿಸಿದ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹಿತಾಸಕ್ತಿ ಮೊಕದ್ದಮೆಯಲ್ಲಿ ದೀರ್ಘಕಾಲದವರೆಗೆ ಬಾಕಿ ಉಳಿದಿದೆ. ಕೋರ್ಟ್ ಹೇಳಿರುವ ಪ್ರಕಾರ, “ಸಾಮಾಜಿಕ ಭದ್ರತೆ ಮತ್ತು ಮಾನವೀಯ ಕೆಲಸದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳು ಮತ್ತು ಕೆಲಸಗಾರರಿಗೆ ವಿರಾಮವು ಅವರ ಜೀವನದ ಅರ್ಥಪೂರ್ಣ ಹಕ್ಕಿನ ಭಾಗವಾಗಿದೆ”.

ಮಾನವೀಯ ಮತ್ತು ಆರೋಗ್ಯಕರ ಪರಿಸರದ ಹಕ್ಕನ್ನು ಪರೋಕ್ಷವಾಗಿ ಎಂ.ಸಿ. ಮೆಹ್ತಾ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ, ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ನಿರ್ಧರಿಸಿದೆ. ಮೊದಲ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ, ಕಾರ್ಖಾನೆಯಲ್ಲಿ ಅಪಾಯಕಾರಿ ಉತ್ಪನ್ನಗಳ ತಯಾರಿಕೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಎದುರಿಸಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಕಾರ್ಖಾನೆಯಿಂದ ಓಲಿಯಂ ಅನಿಲ ಸೋರಿಕೆ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಸಾವಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು ಮತ್ತು ಇತರರ ಆರೋಗ್ಯದ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರಿದೆ ಎಂದು ಆರೋಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಸ್ಥಾವರವನ್ನು ಮುಚ್ಚಬೇಕೆ ಅಥವಾ ಬೇಡವೇ ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆ ಇತ್ತು. ಅಪಾಯಕಾರಿ ಉತ್ಪನ್ನಗಳ ಕೈಗಾರಿಕೆಗಳನ್ನು ಪುನರಾರಂಭಿಸಲು ಷರತ್ತುಗಳನ್ನು ವಿಧಿಸಬೇಕು ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಅನೇಕ ಷರತ್ತುಗಳನ್ನು ವಿಧಿಸಿತು. ಹಾಗೆ ಮಾಡುವಾಗ ಸಂವಿಧಾನದ 21 ಮತ್ತು 32 ವಿಧಿಗಳ ಪ್ರಕಾರ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಈ ಪ್ರಕರಣವು ವಿಧಿಯ ವ್ಯಾಪ್ತಿ ಮತ್ತು ಮಹತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಕೆಲವು ಮೂಲಭೂತ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದೆ ಎಂದು ಕಂಡುಹಿಡಿದಿದೆ.

’ಅಂತಹ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ನೀಡುವ ಮೂಲಕ, ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ವಿಧಿಯಲ್ಲಿ ಜೀವಿಸುವ ಹಕ್ಕಿನ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತಿತ್ತು. 21 ಮತ್ತು ವಿಧಿಯಲ್ಲಿ ಆ ಹಕ್ಕನ್ನು ಸಮರ್ಥಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ. 32. ಹೀಗೆ ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಜೀವಿಸುವ ಹಕ್ಕಿನ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿತು ಮತ್ತು ಆರೋಗ್ಯಕರ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಜನರ ಹಕ್ಕನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಅಪಾಯಕಾರಿ ಕೈಗಾರಿಕಾ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಬಂಧಿಸುವ ಅಧಿಕಾರ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಇದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿತ್ತು.

ಆದರೂ ಎರಡನೇ ಎಂ.ಸಿ. ಮೆಹ್ತಾ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ, ಕೆಲವು ಷರತ್ತುಗಳನ್ನು ಮಾರ್ಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ, ಕಾರ್ಖಾನೆಯಿಂದ ಓಲಿಯಂ ಅನಿಲ ಸೋರಿಕೆಯಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಿರುವ ಸಂತ್ರಸ್ತರಿಗೆ ಪಾವತಿಸಬೇಕಾದ ಪರಿಹಾರದ ಮೊತ್ತದ ಬಗ್ಗೆ ಮೆಹ್ತಾ ಪ್ರಕರಣವು ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಮುಂದಿಟ್ಟಿದೆ. 21ನೇ ವಿಧಿ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಜಿಯನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಬಹುದು ಎಂದು ಕೋರ್ಟ್ ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿದೆ. ಸಂವಿಧಾನದ 32, ಅಂದರೆ, ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕುಗಳ ಜಾರಿಗಾಗಿ ಒಂದು ಅರ್ಜಿ, ಮತ್ತು ಪರಿಹಾರದ ಪ್ರಮಾಣವನ್ನು ಲೆಕ್ಕಹಾಕಲು ಮತ್ತು ಪಾವತಿಸಬಹುದಾದ ತತ್ವಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸಿ, ಅಪಾಯಕಾರಿ ಮತ್ತು ಅಂತರ್ಗತವಾಗಿ ಅಪಾಯಕಾರಿ ಚಟುವಟಿಕೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವ ಉದ್ಯಮದಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಮಾಲಿನ್ಯದ ಬಲಿಪಶುಗಳಿಗೆ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಯ ಹೊಸ ನ್ಯಾಯಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಇದು ವಿಕಸನಗೊಳಿಸಿದ್ದರಿಂದ ಈ ಪ್ರಕರಣವು ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ. ವಿಧಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ವಚ್ಚ ಮತ್ತು ಆರೋಗ್ಯಕರ ವಾತಾವರಣದ ಹಕ್ಕಿನ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಅದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಘೋಷಿಸಲಿಲ್ಲ.

ಭಾರತದ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳು ನಿಧಾನವಾಗಿ ಆದರೆ ಸ್ಥಿರವಾಗಿ ಜೀವನ ಮತ್ತು ಜೀವನಮಟ್ಟದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿತು ಮತ್ತು ಪರಿಸರದ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುವ ವಿವಿಧ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಿಗೆ ಅದನ್ನು ಅನ್ವಯಿಸಿದವು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಈ ಪ್ರದೇಶದ ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ಗಳ ಕೊಡುಗೆಗಳನ್ನು ಅಷ್ಟೇನೂ ಅಂಗೀಕರಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ. ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಸಂವಿಧಾನದ ವಿಧಿಯಲ್ಲಿ ಜೀವಿಸುವ ಹಕ್ಕನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿವೆ. ಕೆಲವು ಪ್ರಕರಣಗಳು ಪರಿಸರದ ಮೇಲೆ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕುಗಳು, ನಿರ್ದೇಶನ ತತ್ವಗಳು ಮತ್ತು ಮೂಲಭೂತ ಕರ್ತವ್ಯಗಳ ಮೇಲೆ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ನಿಬಂಧನೆಗಳ ನಿರೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲತೆಯು ಅಂತಹ ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ತಲುಪಿದೆ, ಲಿಖಿತ ಕಾನೂನು ದುರ್ಬಲ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳು ಎಂದು ಕಂಡುಬಂದಾಗ ಪರಿಸರಕ್ಕಿರುವ ಅಪಾಯಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಲು ಜೀವನದ ಗುಣಮಟ್ಟವನ್ನು ಸುಲಭವಾಗಿ ಅವಲಂಬಿಸಿರುತ್ತದೆ.